Historia

Rozbudowa przeprowadzona pod koniec XVIII wieku bardzo się przydała, gdyż po pierwszym rozbiorze Polski, gdy Wieliczka znalazła się pod zaborem austriackim, wiekowy, parafialny kościół pw. św. Klemensa został rozebrany z powodu niedających się naprawić szkód górniczych. Niedługo później kościółek pw. św. Sebastiana wystawiony został przez rząd austriacki na licytację, na której zakupiło go miasto Wieliczka, za cenę 271 złotych reńskich i 58,5 krajcarów. W licytacji wzięli udział także protestanci, którzy chcieli zamienić świątynię na zbór ewangelicki. Prawdopodobnie właśnie wtedy do kościółka przeniesiono parafię, a także część sprzętów z rozebranego kościoła pw. św. Klemensa. Jednak szybko rozpoczęto budowę nowej świątyni parafialnej, a drewniany kościół popadł na sto lat w zapomnienie, do tego stopnia, że przez jakiś czas pełnił funkcję austriackiego magazynu. Kiedy jednak zbliżała się trzechsetna rocznica konsekracji, Wieliczanie postanowili gruntownie odnowić zapomniany kościółek, będący wówczas najstarszą wielicką świątynią. Specjalnie powołany Komitet Restauracji Kościoła, na którego czele stanął Antoni Jaglarz i Adolf Scheuringer, Kasjer Magistratu miasta Wieliczki, zajął się zbieraniem funduszy na ten cel.

Zbudowany z modrzewiowego drewna kościół pw. św. Sebastiana jest niewielką, jednonawową budowlą, z nieznacznie szerszym od nawy prezbiterium i niską wieżą przylegającą do nawy od strony zachodniej. Jego wnętrze, ozdobione bajecznie kolorową polichromią, poszczycić się może cennym, sięgającym XVI wieku wyposażeniem. Na szczególną uwagę zasługuje ołtarz główny z drugiej połowy XVIII wieku z pochodzącym z tego samego okresu obrazem patrona kościoła, św. Sebastiana. Ołtarz wyszedł prawdopodobnie z warsztatu Piotra Korneckiego, utalentowanego rzeźbiarza działającego na terenie Bochni i okolic, zaś sposób przedstawienia św. Sebastiana sugeruje, że malujący go artysta poszukiwał inspiracji w malarstwie północnoeuropejskim. W zwieńczeniu ołtarza znajduje się wizerunek św. Floriana, wzorowany na obrazie pędzla Jana Trycjusza z kościoła św. Florianana Kleparzu w Krakowie. Wczesno barokowy ołtarz po prawej stronie nawy, z obrazem Matki Bożej autorstwa Floriana Cynka, bardzo skromny w swej formie, jest prawdopodobnie dziełem miejscowych rzemieślników. Drugi ołtarz boczny , z figurą Jezusa Ukrzyżowanego, również pochodzi z XVII wieku.

Ściany prezbiterium ozdobione są przez XVII-XIX-wieczne obrazy, o różnej wartości artystycznej. Zdecydowanie najwięcej wyrazu posiada XVII-wieczny wizerunek św. Anny Samotrzeć oraz św. Marii Magdaleny (na lewej ścianie nawy), warto jednak zwrócić także uwagę na pozostałe obrazy, przedstawiające: Koronację Najświętszej Marii Panny, Ukrzyżowanie, Matkę Bożą Częstochowską i Matkę Bożą z Dzieciątkiem. W kościele znajdują się także cenne rzeźby, między innymi dwie rokokowe figury, będące prawdopodobnie pozostałością z organów z 1744 roku, XVIII-wieczne figury apostołów oraz utrzymane w stylu barokowo-ludowym rzeźby św. Wojciecha i św. Stanisława. Najcenniejsze elementy wyposarzenia: XV-wieczny obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem, XVI-wieczny obraz Matki Bożej ze św. Sebastianem i Rochem, typu sacra conversazione (z wł. święta rozmowa) oraz pochodzący z tego samego okresu obraz świętych Mikołaja, Andrzeja i Katarzyny, zostały odrestaurowane i przeniesione do Muzeum Archidiecezjalnego w Krakowie.

Niewątpliwie najwięcej charakteru nadaje kościółkowi pw. św. Sebastiana niezwykle piękna, harmonijna i przemyślana polichromia. Odnosi się ona zarówno do treści związanych z patronem kościoła, górniczą tradycją Wieliczki, jak i także chrześcijańskiego dziedzictwa pobliskiego Krakowa.

Św. Sebastian, przedstawiony na sklepieniu nawy głównej, ukazany jest na tle pejzażu słowiańskiej puszczy dębowej. Jego przeszyta strzałą postać wyraża cierpienie i ból. Warto zwrócić uwagę na symboliczną bordiurę, na którą składają się białe groty strzał, nawiązujących do instrumentów męczeństwa świętego, czerwone róże i cierniowe kolce.

Na ścianach nawy w ostrołukowych arkadach przedstawiani zostali święci i błogosławieni związani z życiem religijnym Krakowa i zbliżeni czasowo do epoki św. Kingi. Są to: św. Stanisław ze Szczepanowa z bł. Wincentym Kadłubkiem i bł. Iwonem Odrowążem oraz św. Kazimierz z bł. Salomeą i bł. Bronisława. Dość zaskakujące jest ukazanie w tym św. miejscu św. Kazimierza Królewicza, który nie dość, że żył w epoce odległej od czasów św. Kingi, to jeszcze większość swego życia spędził w Wilnie.

Uzupełnieniem malarstwa figuralnego jest ornament roślinno-kwiatowy, częściowo nawiązujący do pasów kontuszowych. Jest to wykonane na podstawie kartonów Tetmajera dieło Józefa Mikulskiego.

Chodź przyzwyczailiśmy się do przedstawień św. Sebastiana jako przeszytego strzałami młodzieńca, przywiązanego do słupa lub drzewa, mało kto wie, że to nie od strzał łuczników zgiął. Ocaliła i wyleczyła go św. Irena, która udzieliła mu schronienia w swoim domu. Sebastian skazany został na śmierć przez Dioklecjana, za domniemana zdradę, czyli bycie chrześcijaninem i nawracanie na chrześcijaństwo. Sprawa zaczęła się od tego, że Sebastian, będąc kapitanem gwardii pretorianów, umacniał w wierze skazanych na śmierć braci Marka i Marceliana, diakonów, którzy odmówili złożenia ofiary rzymskim bogom. Sebastian nie dość że podtrzymał ich w umiłowaniu Chrystusa, to jeszcze nawrócił napominających ich rodziców, miejscowego prefekta i jego żonę, którą uleczył z trwającej sześć lat niemoty, a także kilkanaście innych osób. Gdy dowiedział się o tym cesarz kazał żołnierzom przywiązać go na środku pola i zabić strzałami z łuków. Tyle strzał tedy utkwiło w nim, że podobny był do jeża, a żołnierze przypuszczając, że już nie żyje, odeszli – zapisał bł. Jakub de Voragine „Złotej legendzie”. Poranionego przyniosła do domu św. Irena. Inni mieszkańcy jej domu wątpili, czy jest chrześcijaninem. Sebastian spytał wówczas jednej z dziewcząt , ślepej od urodzenia, czy pragnie być z Bogiem. Gdy ta odpowiedziała twierdząco, ślepota ustąpiła. Sebastian, gdy tylko powrócił do sił otwarcie krytykował Dioklecjana za jego okrucieństwo w stosunku do chrześcijan; gdy cesarz dowiedział się o tym , nakazał zatłuc go pałkami, a jego ciało wrzucić do Cloaca Maxima. Męczennik ukazał się jednak chrześcijance Lucynie i wskazał jej, gdzie znajduje się jego ciało. Wydobyła je i pochowała z czcią w rzymskich katakumbach. Było to ok roku 288. Obecnie część relikwii św. Sebastiana znajduje się z Rzymie, w kościele św. Sebastiana za murami, oraz Soissons w opactwie św. Madarta.

Ponieważ powszechnie uważano, że św. Sebastian zgiął od strzał, a w rzeczywistości zabity został w inny sposób, jest czasem określany jako święty, który dwa razy został umęczony. „Złota legenda” mówi także, że gdy Lombardia pustoszona była wielką zarazą, epidemia ustąpiła, gdy ufundowano poświęcony św. Sebastianowi ołtarz w kościele św. Piotra w Pawii. Dlatego też Święty uważany jest za orędownika w czasie zarazy i między innymi z tego powodu wielicki kościół jemu właśnie został poświęcony. To także powód, dla którego stał się jednym z ważniejszych świętych średniowiecznej Europy, nieustannie nękanej rozmaitymi epidemiami. Zaliczono go nawet do 14 Orędowników.

Św. Sebastian jest patronem łuczników, myśliwych, inwalidów wojennych, strzelców, rannych, kamieniarzy, ogrodników, rusznikarzy, strażników i żołnierzy. W ikonografii przedstawiany jest w białej tunice lub jako piękny obnażony młodzieniec, przywiązany do słupa albo drzewa, przeszyty strzałami. Czasami u jego nóg leży zbroja. Na starochrześcijańskiej mozaice w kościele św. Piotra w Okowach w Rzymie ukazany jest jako człowiek stary z białą brodą, w uroczystym dworskim stroju. Atrybuty Świętego: krucyfiks, palma męczeństwa, włócznia, miecz, tarcza, dwie strzały w dłoniach, przybity wyrok śmierci nad głową.